Warme thuiszorg

Van dementie kan (nog) niemand genezen. Maar met de juiste zorg kun je wel de kwaliteit van leven verhogen en ouderen zo lang mogelijk thuis laten wonen. Verpleegkundige Linda Lieverse en haar collega’s van zorgcoöperatie Cuprum in Leiden bieden warme thuiszorg op antroposofische basis. Samen zorgen ze voor een warme en veilige leefomgeving waarin ruimte ontstaat voor acceptatie, liefde en soms zelfs voor groei.

Tekst: Ellen Röling
Beeld: Sander Foederer
“Heeft u al zin om te douchen?”, vraagt Linda Lieverse als ze ’s morgens de huiskamer van de 87-jarige Henri binnenloopt. Ze geeft hem een hand en kijkt hem aan. De man glimlacht en zet muziek op, een Weense wals en maakt een paar wiegende dansbewegingen met een onzichtbare partner. “Hier danste ik altijd op.” Samen luisteren ze een paar minuten naar het orkest en de violen. Linda komt sinds enkele maanden bij Henri over de vloer als verpleegkundige in de thuiszorg. Na een aantal tia’s kreeg hij drie jaar geleden de eerste verschijnselen van dementie. Het veranderde hem in een achterdochtige man. Hij vertrouwde zijn arts niet meer en was ervan overtuigd dat zijn buren hem ’s nachts bespioneerden. Toen hij ook vervuilde, schakelde het wijkteam Cuprum in voor thuiszorg. “Wij zijn er voor iedereen met een zorgvraag, maar in de praktijk krijgen we vaak de moeilijkere gevallen.”

Met een team van zes verzorgenden, verpleegkundigen en therapeuten geeft Cuprum hem nu 24 uur per week zorg. Linda: “Stap een is zijn vertrouwen winnen. Dat doen we door oprechte aandacht. Henri kon ’s nachts niet slapen, zei hij. Hij beweerde dat de buren foto’s van hem maakten en had last van het flitslicht. Het wijkteam dacht dat hij hallucineerde, maar ik ben ’s avonds op onderzoek uit gegaan en ontdekte bij een buurman een bouwlamp met bewegingsmelder. Het licht scheen precies in de slaapkamer van Henri. Een rolgordijn loste het probleem op.”

Blijmakers

Wat thuiszorg vanuit antroposofische basis anders maakt dan gewone thuiszorg, is de benadering van de mens. Linda: “De mens staat centraal. We kijken naar de volledige mens. Wie is hij en hoe kunnen we hem dienen? Kennis van zijn biografie is daarin heel belangrijk. We willen weten wie we voor ons hebben. Wat is zijn verleden? Wat deed hij graag? We vragen dat aan de oudere zelf, soms via tekenen of muziek, en ook aan de mensen om hem heen. Zo kunnen we zijn reacties beter interpreteren en weten we wat de blijmakers zijn. “Henri was bijvoorbeeld semiprofessioneel danser voordat hij zijn tia’s kreeg. Een van onze therapeuten heeft hier in de buurt een dansclub gevonden waar ouderen op redelijk niveau dansen. Als Henri wil, kan hij meedoen.” Strikt genomen valt het zoeken van dansclubs en een onderzoek naar flitsen niet onder de indicatie voor de thuiszorg die Cuprum biedt. “We kijken naar wat de mens echt nodig heeft. Het is belangrijk dat we onze keuzes goed kunnen motiveren richting verzekeringen of zorgbureaus.” Een tweede focuspunt is zelfregulering. “Wij vinden het belangrijk dat mensen zoveel mogelijk de regie over hun leven houden. De wereld van de dementerende wordt steeds kleiner. Ze kunnen steeds minder, maar er zullen altijd dingen zijn die hij of zij nog wel kan. Een plantje water geven, een boterham smeren. Onze focus ligt op hun mogelijkheden en niet op de beperkingen, voor zover dat verantwoord is. Henri doucht in bad. Dat ging lang goed, maar laatst gleed hij uit en stelde ik voor een badmat te kopen. Hij heef de mat zelf gekocht. Toen ik de volgende keer kwam, lag de mat al op zijn plek.”

Zorgkring

Tegen twaalven komt de oudste dochter van Henri binnen. Ze gaat vanmiddag met hem naar het ziekenhuis voor controle van een wondje. “Sinds zij hem begeleid naar doktoren en ziekenhuizen, is zijn achterdocht richting artsen flink afgenomen. Binnen de antroposofische zorg hechten we er grote waarde aan de betrokkenheid van de familie. Ze spelen een grote rol in het contact van de dementerende met het hier en nu. Samen met hen vormen we de zorgkring, de warme mantel om de dementerende die zorgt dat hij zich veilig voelt. Toen we Henri ontmoette had hij zijn vier dochters al jaren niet meer gezien. Ik vroeg hem of we ze mochten bellen en heb ze alle vier gesproken. Twee van de vier waren bereid hun vader op te zoeken en het verleden te laten. Ze hebben wat zorgtaken op zich genomen en voelen zich daar goed bij. Warme zorg is soms een beetje bemoeizorg. We nemen de mantelzorgers heel nadrukkelijk op in ons zorgplan. Kinderen die de zorg over hun dementerende ouder op zich hebben genomen, hebben vaak niet meer de ruimte om kind te zijn. Ze raken overbelast. Maar als de zorg goed georganiseerd is samen met professionele mantelzorgers, dan komt er ruimte voor liefde. Tussen familieleden ontstaat meer hartscontact en ook de dementerende zelf kan in de rust en veiligheid van de zorgkring verzachten.”

Creatieve therapie

In Nederland begint de antroposofische thuiszorg langzaam van de grond te komen. Op dit moment zijn er twee thuiszorgorganisaties die warme zorg aan huis aanbieden. In de regio Maastricht en Eindhoven is Pallium al zes jaar actief met een team van meer dan 80 medewerkers. Linda Lieverse startte Cuprum in 2014 in de regio Leiden. Zij kon gebruik maken van de ervaringen van Pallium-oprichtster Mariel Carré, want warme zorg vraagt ook intern een andere organisatie. Pallium en Cuprum bieden elke cliënt een vast team van verzorgenden, verpleegkundigen en therapeuten. Iedereen werkt vanuit dezelfde antroposofische visie en op basis van hetzelfde zorgplan. En iedereen geeft basiszorg. Vooral dat laatste is onderscheidend. Linda: Als een kunstzinnig therapeut langskomt voor creatieve therapie en de cliënt heeft een ongelukje dan helpt de therapeut met verschonen. Dat is in de reguliere zorg nog niet gebruikelijk, en dat levert veel onbegrip op. Want hoe verkoop je aan je cliënt dat je ze niet de hulp biedt die op dat moment nodig is. In de praktijk betekent dit dat we binnen de zorgkring allemaal deels dezelfde zorg bieden en waar mogelijk onze eigen expertises en talenten inbrengen. Dit was in het begin wennen, vooral voor de therapeuten.” Cuprum is een zorgcoöperatie. “Wij investeren in onze eigen ontwikkeling en opereren zonder winstoogmerk. Dat is aantrekkelijk voor verzekeraars en gemeentes. Ook Pallium heeft nu belangstelling voor dit model. We willen maximale zorg geven binnen de financiële ruimte die er is.”

Warm houden

Dementeren is langzaam loslaten. Linda:“Een mens moet alles loslaten voordat hij kan gaan. In de warme zorg willen we de dementerende daarmee helpen. Vaak is geen goed gesprek meer mogelijk, maar zijn er wel aanvallen van woede of frustratie. Door deze gevoelens in mededogen waar te nemen, kunnen we hen helpen loslaten. Ik hoop dat ze onbewust inzicht krijgen in wat er aan de hand was en het een plaatsje kunnen geven. In een rustige omgeving gaat een overgang makkelijker. Daarom creëren we in de laatste fase van het leven een rustige en harmonische omgeving, met mooie afbeeldingen. We houden ze warm, zodat ze zich comfortabel voelen en zich kunnen overgeven. Wij werken vanuit de overtuiging dat een mens hier kwam om iets te leren en aan het einde van zijn leven, bij zijn overgang, zijn ervaringen meeneemt. Wat dementie hen leerde? Misschien zijn de dementerenden van nu wel de helpers van de toekomst.”

Dit artikel is gepubliceerd in Antroposofie Magazine nummer 1 van maart 2016.