Richtkracht ontketenen voor een nieuw bewustzijn

De social sculptures van Shelley Sacks

Al bijna vijftig jaar reist kunstenaar Shelley Sacks de wereld over. Niet voor zichzelf, maar voor de mensen die ze hoopt te ontmoeten en met wie ze innig samenwerkt aan social sculpture. In die halve eeuw inspireerden met name Joseph Beuys en Rudolf Steiner haar tot een oeuvre dat leeft bij de gratie van onverdeelde aandacht, ik-zin en de wil om de toekomst gericht vorm te geven. Wat is social sculpture, hoe werkt het en wat hebben we eraan in deze onzekere tijden?  

Tekst: Manon Berendse
Beeld: Shelley Sacks
 

Aan kunst kleeft nog vaak de aanname dat het dingen zijn die worden getoond in galeries, musea en op kunstbeurzen. Daar kunnen we heen om ons te laven aan wat anderen maakten of de moeite waard vinden. Shelley Sacks werkt liever in een ruimte die altijd open is en met ‘dingen’ die zich minder goed laten inlijsten. Zij werkt met vragen, gedachten, waarden en verhalen. En met stilte, want luisteren is misschien wel haar belangrijkste gereedschap. Daar, in die imaginaire ruimte die elk mens tot zijn beschikking heeft, begint het praktisch ervaren van Rudolf Steiners ‘Filosofie van de vrijheid’. Ze werkt ook nooit alleen. Misschien is dat zo gegroeid, omdat ze nog iets buiten beschouwing laat wat in de kunstwereld maar al te vaak leidend is: ego. Geboren en opgegroeid onder het gesternte van het apartheidsregime in Zuid-Afrika wist Shelley al als jong meisje dat het leven draait om vraagstukken die het individu overstijgen. Ze is kunst gaan opvatten als een weefsel dat kan ontstaan tussen mensen op het moment dat ze hun denk- en verbeeldingskrachten openen voor elkaar. Sacks: “Als je jouw binnenwereld verbindt met vraagstukken buiten jezelf en met de oprechte behoeften van anderen, maak je in feite ‘social honey’. Het is een voedzame manier om een nieuw bewustzijn te ontwikkelen waarin we samen nadenken over de toekomst die we echt willen. Zo kun je richtkrachten ontketenen.” Deze grondgedachte verkende Sacks uitgebreid in de jaren dat ze nauw samenwerkte met kunstenaar-sjamaan Joseph Beuys (1921-1986) in Duitsland. Hij stelde dat ieder mens een kunstenaar is. Sacks bracht dit concept tot leven in de 21e eeuw, van India tot in Nederland en van Zuid-Afrika tot in Hong-Kong. Zij focust op de verbeeldingskracht die we van nature allemaal hebben, maar niet altijd bewust hanteren, voor het dichterbij brengen van een wereld die democratisch en sociaal-ecologisch stabieler is dan nu.  

 

Instrumenten voor bewustzijn 

We spreken elkaar via Skype tijdens de lockdown, die haar noopte terug te keren naar Oxford, waar ze woont. Eigenlijk werkte ze in Berlijn aan een nieuwe versie van haar project FRAMETALKS, op uitnodiging van de federale overheid van Potsdam-Brandenburg, ter gelegenheid van de viering van 30 jaar Duitse eenheid op 3 oktober dit jaar. Shelley Sacks: “In wezen ontwerp ik instruments of consciousness voor mensen die essentiële capaciteiten willen ontwikkelen waarmee zij zelf richting kunnen geven aan de toekomst. Het bekendste instrument is Earth Forum, dat ik ontwikkelde voor de Climate Summit in Zuid-Afrika (2011). Het is een intensieve manier van gesprekvoering die je bewust maakt van niet erkende capaciteiten en mogelijkheden die we allemaal hebben en die ons gelijkwaardig maken. Earth Forum helpt lokale gemeenschappen om dieper met elkaar in gesprek te raken over nijpende sociale en ecologische vraagstukken én gedeelde verantwoordelijkheden. Na Zuid-Afrika volgden sessies in onder andere Duitsland, Engeland, Portugal en Nederland: honderden mensen faciliteerden deze gesprekken, duizenden namen deel.” 

 

Bezielde werkplaats 

“Soms hebben mijn instrumenten ook een bemiddelende rol, bijvoorbeeld tussen producenten en consumenten, zoals de bananentelers in de Caraïben en hun afnemers in Europa. En nu zoekt de federale overheid van Potsdam-Brandenburg dus naar een manier om de Duitse hereniging te bestendigen. Ondanks de dertigste verjaardag van de eenwording voelen mensen er nog altijd weinig bij. Hoe moet je je dan verhouden tot een begrip als vrijheid? FRAMETALKS nodigt hen uit om hun persoonlijke idee van de begrippen natuur, mens, liefde, vrijheid en toekomst grondig te verkennen. Vat deze begrippen eens op als een lens waar je doorheen kunt kijken naar de wereld – wat zie jij dan? We ontvangen mensen rondom een opgespannen hertenhuid met in het midden een rechthoekige uitsparing. Toch nog een lijst,” glimlacht ze. “Maar het echte werk ontstaat pas als zij hun hart openen voor elkaar. Mensen samenbrengen en een beetje laten praten maakt nog geen social sculpture. Dat gebeurt pas als zij zich oprecht betrokken voelen bij elkaar en hun vragen en ideeën respectvol durven delen via hun verbeelding, inspiratie en intuïtie. Zodra dat lukt, ontstaat er een bezielde werkplaats en een substantie die mensen feilloos herkennen als wezenlijk en versterkend. Je kunt het zien als een spirituele ruimte die je alleen samen kunt scheppen, maar waar iedere deelnemer baat bij heeft op zijn eigen manier. Social sculpture bekrachtigt ieders ik-zin. Het lijkt tegenstrijdig, maar dat is wat de wereld opnieuw richting kan geven.” 

 

Waarden hervinden 

‘We hebben een technosfeer gecreëerd die ons mens zijn ondermijnt en worden geleefd door een wereld waarin meten en weten, buitenkant, individualisering en ratio dominant zijn. Maar, zoals ook Rudolf Steiner al schetste: de mens is ook een spiritueel wezen, met diepe connecties met alle vormen van leven. Die connecties worden nu zichtbaar, door de klimaatcrisis en het coronavirus. Als we ons de eeuwenoude humanosfeer weer toe eigenen, als een plaats waar we bewustzijn, samenwerken en zorg plaatsen boven kolonisering, strijd en controle, kan herstel plaatsvinden – van mens én aarde. Daartoe zijn we in staat, maar het vraagt wel ons volle bewustzijn. Dat is ook wat social sculpture zo wezenlijk en van deze tijd maakt. Net als de bijen in een korf, werken vele individuen samen voor het hervinden van waarden die gelden voor de hele gemeenschap. Beuys zei het al heel kernachtig: “Het is niet de wereld die gered moet worden, maar de mensenziel.” We moeten weer leren om te werken met onze empathische vermogens en onze verbeeldingskracht. En het is hoog tijd om een andere relatie te ontwikkelen met de natuur. Als we de natuur nog langer blijven beschouwen als een willekeurig grondstoffendepot, stoppen het lijden en de vernietiging niet. Maar als we ons tot in detail gaan voorstellen dat we alleen maar nemen van de natuur, gaan we ook de pijn voelen die daaronder ligt. Dit herijken van gemeenschappelijke waarden kunnen we allemaal oefenen, waar we ook zijn [zie kader]. Zien wat en hoe we denken, is een eerste stap in het praktiseren van de filosofie van de vrijheid. Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid worden we geroepen om de toekomst die we willen zélf vorm te geven.’  

 

Om thuis te doen: de Vijf Lenzen Oefening  

Wat zijn jouw gedachten over natuur, mens, liefde, vrijheid en toekomst? Welke beelden borrelen er in je op als je aan deze begrippen denkt? Noteer alles wat in je opkomt en censureer jezelf niet! Een kartonnen kadertje om letterlijk doorheen te kijken terwijl je je concentreert op een van deze ‘lenzen’ is een simpel hulpmiddel. Wat zie je voor je geestesoog aan liefde terwijl je een stukje tuin of straat bekijkt,? Of aan natuur? Deel je imaginaire beelden met vrienden of familieleden. Vertel elkaar erover met gesloten ogen, terwijl de ander luistert. Zo verken je samen welke waarden, attitudes en gedachten eraan ten grondslag liggen. En krijg je zicht op wat en op hoe je denkt. Jouw gedachten, gevoelens herinneringen en vragen vormen uniek materiaal waarmee je de toekomst die jij voor ogen hebt verder kunt ontwikkelen, vanuit bewustzijn. 

 Shelley Sacks over verbeeldingskracht: 

 Dit artikel verscheen eerder in Antroposofie Magazine, juni 2020.

 

Verder lezen over kunst & cultuur:

- Claudy Jongstra: voorbij het ambacht

- Merlijn Twaalfhoven: vaste patronen doorbreken

- Bekijk ons volledige overzicht met artikelen