De ‘holy shit’ van de B-film

Esoterie behoort tegenwoordig meer en meer tot de gewone gespreksonderwerpen. Tijdschriften als Happinez bestaan omdat er vraag is naar spirituele en meer esoterische informatie. Ook in de bioscoop draaien diverse B-films gebaseerd op bovenzintuiglijke thema’s. Reïncarnatie, schaduwpersonages of verkeren in parallelle werelden, niets is te gek. Het publiek voelt aan dat de verfilmde thematiek meer aanraakt dan alleen maar fantasie, je zou ook Steiner kunnen lezen.

Tekst: Gerard Reijngoud

Je hoefde in de jaren vijftig of zestig slechts een woord als reïncarnatie, antroposofie of Rudolf Steiner uit te spreken of het werd stil om je heen, men keek je meewarig aan of werd zenuwachtig. Soms ontmoette je een muur van weerzin, cynisme of belachelijkmakerij. Dat is toch wel anders geworden de laatste tien tot vijftien jaar. Hoewel, je wordt nog wel snel in een apart zwevend laatje geschoven naarmate je dichter bij de beleidsbepalers of economische ‘hardliners’ komt. En toch dringt menig esoterisch of nepesoterisch begrip in toenemende mate in de samenleving door. Bijna-dood-ervaringen (BDE), schaduwpersonages (dubbelganger?), karma, de geheimen van het bloed, het herhaalde aardeleven, het bestaan van een parallelwereld naast de wereld van de vijf erkende zintuigen zijn zo een paar voorbeelden.

Het herinnert me aan een discussie uit mijn opleidingstijd rond 1960. Eén van de gespreksdeelnemers zei: “Als je wilt weten wat er in de poel van het collectieve onbewuste van jan en alleman ronddrijft, moet je B-films bekijken.” In die tijd waren dat films als King Kong, Het monster van de Amazone, De invasie van Mars. Dat ging over monsters en andere griezels. De films speelden in op collectief on- of halfbewuste angsten voor machten (communisme) en krachten (atoombom) die de zogenaamd beschaafde (dus onze) wereld bedreigden.

Verhaallijnen

De tijd van sjoelbak, ganzenbord en halma ligt duidelijk achter ons. Zo deed ik eens mee aan een kanowedstrijd met mijn kleinkinderen; geen echte, maar een virtuele kanowedstrijd. Ondanks mijn meer dan vijftigjarige watersportervaring ging ik reddeloos kopje onder. De kleine Micha van vier jaar kanode mij moeiteloos en lachend voorbij. Er is veel over het gamen te zeggen, maar hier gaat het mij vooral om één ding, namelijk hoe de wereld van de schijn de werkelijke wereld inhaalt. De oprukkende schijnwereld en de gevoeligheid van de bioscoopbezoeker voor ‘spirituele’ onderwerpen opent de weg om sprookjes en mythologische onderwerpen zo te verfilmen dat je struikelt over de dubbelgangers en onvermoede parallelwerelden. De verhaallijnen toveren werelden voor die binnen het verhaal logisch zijn, maar losgeraakt lijken van de wortelstok van het werkelijke bestaan. Naast de invloed van computergames op film is er ook nog de invloed van strips als Spiderman, Lara Croft, of Elfquest, met een tekendynamiek vol absurde vertekeningen in standpunt en perspectief. En dan te weten dat de stripwereld zulke waardevolle kunstenaars heeft voortgebracht als André Franquin en Marten Toonder.

Bioscoopfilms

Strips en games hebben invloed op de gewone bioscoopfilm. Zo draait op dit moment in de bioscoop een soort strip-game-film: Edge of tomorrow. Daarin speelt Tom Cruise een voortdurend reïncarnerende militair die opnieuw en opnieuw, dag na dag met de
invasietroepen mee de Franse kust moet bestormen. Elke keer als hij gedood wordt moet hij opnieuw dezelfde dag doormaken. Hij komt wel keer op keer verder omdat hij leert van zijn ‘vorige levens’. En dat is niet het enige ‘esoterische’ motief uit de film.

Je merkt dat Cruise pas echt grip op
 de processen van leven en dood
krijgt als hij ophoudt zich als slachtoffer op te stellen, en leert de situatie bewust te besturen. En dan is er nog het bloed.[1] Op het moment dat de gesneuvelde Cruise onder het bloed van een verslagen vijand vandaan gehaald wordt, weet hij tot het geheim van de tegenstanders door te dringen. Hij weet nu, door het fysieke contact met het vijandelijke bloed, de strategie en het geheim van de vijand te doorgronden. Dat gegeven speelt met het idee van bloed als drager van het ‘Ik’. En dat levert veel sensatie en spektakel op. Een echte B-film dus, die inmiddels wel veel bezocht wordt de laatste tijd.

Een ander voorbeeld, de film Malificent, waar vanuit een ander standpunt naar het sprookje van Doornroosje wordt gekeken, namelijk vanuit het standpunt van het boze. De motieven van de ‘boze stiefmoeder’ worden tegen het licht gehouden, met een karmische erwtensoep tot gevolg. De sexy Angela Jolie speelt de hoofdrol. Zij was al eerder een games-achtige heldin in Lara Croft, een soort vrouwelijke superman. De helden in al deze games en films weten de grenzen van het zintuiglijk mogelijke te verruimen tot in het absurde. Altijd met veel technisch elektronische hulp weten zij parallelle werelden te betreden en die voor de bioscoopbezoeker te openen, waardoor hij meegevoerd wordt in een hallucinaire schijnwereld. En Lara Croft, waarmee je je snel identificeert, strijdt voor ons. En zo kun je op den duur de verbinding met de belangrijkste mensenvraag over wat de zingeving van het bestaan is, in feite jouw bestaan, verliezen. Het tweede deel van Lara Croft heeft inmiddels de bioscoop al gehaald.

Antenne

De motieven uit al deze films hangen als het ware in de lucht. Verhalenverzinners, scenarioschrijvers, producenten en regisseurs hebben een antenne om dat op te vangen. Zij weten vaak bewonderenswaardig virtuoos films vorm te geven. Ook zijn zij buitengewoon slim en zakelijk en hebben ze een instinct om aan te voelen waarmee je het publiek pleast. En het publiek voelt ook aan dat de verfilmde thematiek iets meer aanraakt dan alleen maar fantasterij. Alleen is hun antenne iets korter dan die van de filmmakers.

De langste antennes, waar ook geen hinderlijk vervormende ruis optreedt vindt u in talloze voordrachten van Rudolf Steiner. Over de dubbelganger bijvoorbeeld in het mysteriedrama: Der Seelen Erwachen (GA 14), Vor dem Tore der Theosophie (GA 65), Die Geheimnisse der Schwelle (GA 147). Over het bloed is er de bekende voordracht: Blut ist ein ganz besonderer Saft (in GA 55). Reïncarnatie en karma is overal in Steiners werk aan de orde. De antenne van Rudolf Steiner wijst ons er ook op dat ‘Het Boze’ er alles aan doet om te voorkomen dat de inzichten die, zoals gezegd als ware ‘in de lucht hangen’, onaangerand de mens bereiken. Dat lukt, maar vaak ook niet. Iedereen op het cruiseschip van het leven maakt een keus of hij op het zonnedek luierend de reis vervolgt, in de machinekamer de motoren draaiende houdt of op de brug staat en de koers uitzet. Wend je je af of ga je het aan. In het gedicht Brüder van Morgenstern staat: “‘Liebt das Böse – gut!’ lehren alle tiefe Seelen”.[2] Klaas van Egmond spreekt ook voortdurend over overgewaardeerde eenzijdigheden die van de kern los zijn, op drift geraakt en teruggebracht moeten worden naar de basis, de kern, voor het evenwicht. ‘Een vorm van beschaving’, noemt hij dat.[3]

Vlindereffect

Tot slot de film The butterfly effect, handelend over het vermogen in de eigen geschiedenis terug te keren om niet gewenste gebeurtenissen eenvoudigweg om te buigen. Het vlindereffect heeft betrekking op het steeds opnieuw beginnen zoals vlinder-pop-vlinder enzovoort.

Het beeld van de vlinder is vaak door Rudolf Steiner gebruikt als imaginatie voor sterven en opnieuw geboren worden. Dat gaat voor deze film niet op. Iedere keer als een situatie wordt omgebogen ontstaan daarna veel ergere toestanden. Het maakt de film zeer sensationeel. De filmmaker trekt het hele vaatje zooi open: prostitutie, kinderporno, moord, liquidatie, intimidatie, psychiatrische manipulatie enzovoort. Voortdurend wordt er naar parallelle werelden doorgeschakeld. Heel vermoeiend allemaal. Vermoeiende Rückschau, die alleen maar blijft peuren in het verleden en daaruit alles verklaren wil. Het hangt aan het idee dat iedereen wel eens gedacht heeft: “Zou ik dit maar eens kunnen overdoen, dan...” Naïef allemaal, maar wederom: wat een sensatie.

Ternauwernood kan ik soms de neiging onderdrukken om uit te roepen: “Antroposofie geeft zoveel integere goed bruikbare informatie. Lees Steiner, neem dat serieus!” Maar ik doe het niet omdat ik ook weet dat je het overtuigendst en betrouwbaarst bent als je alleen vanuit jezelf spreekt. Niet: wat kan onze club eraan doen, maar wat doe ik eraan.

Ervan overtuigd dat de genoemde films u niet hongerig zullen maken een bioscoopkaartje te kopen wil ik toch voor één film een uitzondering maken: Groundhog day. Via uw bibliotheek op DVD zomaar te krijgen. Zakje popcorn erbij en genieten maar van motieven uit het Wiederholtes Erdenleben van Bill Murray!

 

 

[1] Zie: Blut ist ein ganz besonderer Saft. Goethe/Rudolf Steiner uit GA 55
[2] ‘Brüder’ uit Wir fanden ein Pfad van Christian Morgenstern
[3] Hoogleraar Geowetenschappen (in het bijzonder Milieukunde en Duurzaamheid) aan de Universiteit Utrecht, auteur van Een vorm van beschaving, over de werkelijke oorzaken van de huidige crisis en over de werkelijke oplossingen.

 

Dit artikel werd eerder gepubliceerd in Motief, december 2014